YİĞİT TUĞRUL TÜRKKANI

Bitcoin neden arttı? Arzı sabit olan bir iktisadi enstrümanın talebi artarsa fiyatı artar. İktisada  giriş; arz ve talep kanunu, konu bu kadar basit; BTC nin üretim miktarı sınırlı, piyasadaki dolaşım miktarı belli ve yıl yıl ne kadar üretileceği önceden kararlaştırılmış bir algoritma ile çalışıyor, dolayısıyla her ilave talep fiyatı yukarı çekiyor. Normal döviz cinsleri bir ülkeye/merkez bankasına bağlı olduğu için bir çok çevresel faktörden etkilenebilir, örneğin; faiz, siyasi durumlar, para girişleri, enflasyon, işsizlik, merkez bankası rezervleri, yatırımlar, tahviller, bonolar vs... Fakat kripto paralar merkezi bir idarenin kontrolünde olmadığı için bölgesel risklerden ve etkilerden biraz ayrışıyor ve esas fiyatlaması arz/talep üzerinden gerçekleşiyor, aslında iktisattaki tam rekabet piyasası kavramına çok yakın bir yapı var. 

Dijitalleşme, globalleşme, mobilite vs gibi kavramlar geldiğimiz yüz yılda hangi üniversitenin hangi bölümünde olursa olsun en az 1 ders işlenen temel tanımlardır. Resim öğretmenliği okuyandan yüksek fizik doktorası yapan kişiye kadar herkes tarafından en az bir kez düşünülüp tartışılan, tanımları üzerinden geçilen olgulardır. Demem o ki dijitalleşme diye bir olay var; fotoğraf makinelerinde, kol saatlerinde, kaloriferlerin ısı termostatlarında, araçların konsollarında, uydu alıcılarda, televizyonlarda, telefonlarda, otobüs duraklarında, bankalarda, devlet dairelerinde, hastanelerde, marketlerde, otobüslerde, namaz tespihlerinde, okeyde, tavlada, satrançta... kısacası aklımıza gelecek, kullandığımız ne varsa analogdan dijitale doğru bir kayma var, bu bir gerçek ve bunu inkar etmek zamanı kaçırmak demektir.

Kripto paralar geleceğin ekonomik düzeni hakkında bilgi veriyor. Çoğumuzun gözden kaçırdığı, görmediğimiz yada görüp güvenemediğimiz kripto paralar son 3 yılda ciddi bir ivme ile yayılıyor ve işlem hacimleri artıyor. Dünya üzerinde bir çok ülkenin bu paraları tanımaya başlaması da insanlar üzerinde güvenirlik algısını arttırmakta... Kripto paralar bu hızla giderse kağıt paraların yerini alacak gibi duruyor. Gold standart ı çökerten bretton woods sistemini de kripto paralar çökertecek gibi... 1944 de oluşturulan ve şuan da kullanmakta olduğumuz para sisteminin çatlakları son 2 yıldır hissedilmekte, devlet itibarı ile karşılıksız para basma yarışı dünyada fiyat artışlarına sebep olmakla birlikte gelişmekte olan ve gelişmemiş ülkelerde faizleri yukarı çekerek fakirliğe zemin hazırlıyor. Para ile para kazanılan bir sistemin uzun yıllar sürmesi zaten beklenemezdi. Sanalda olsa bir üretime dayanan kripto paralar bu noktada mevcut sisteme rakip oluyor.

Ekonomik anlamda sancılı bir yılı geride bıraktık. 2015 yılı düşen emtia ve petrol fiyatları ışığında geçerken daha birçok gelişme yaşandı. Ülkemizde ekonomi, siyasi seçim maratonu gölgesinde kalsa da dünyada bir şeyler oldu ve oluyor. Bu ekonomik gelişmeleri iç siyasetimizle bağdaştırıp, seçimlerin geçmesiyle düzeleceği beklentisi gerçekleşmeyince kafamızı bir kaldırdık ki dünyada bir şeyler yaşanıyor. Fed faiz kararı alıyor, emtia fiyatları düşmeye devam ediyor, dünyanın fabrikası niteliğindeki Çin beklenmedik finansal olaylar yaşamakta, İran ambargosu kalkmakta, döviz dalgalanmakta, borsalar matematiğin dışına çıkmakta…

Kriz kelimesi ekonomik anlamda bir olumsuzluğun başka bir ekonomik olumsuzluk ile birlikte görülme durumu olarak tanımlanabilir. Bir başka tanım ise rakamlarla ve teorilerle finansal çözüm üretememe durumudur, yani daha açık söylemek gerekirse; piyasaya etki edebileceğiniz iktisadi enstrümanların çalışmamasıdır. Bu durumlarda iktisadi yaklaşımlar ve açıklamalar çözüm üretemez hale gelebilir, özetle bilimin açıklamakta çaresiz kaldığı irrasyonel piyasa hallerine kriz diyoruz. Bu durumlarda davranışsal yaklaşımlar ön plana çıkar, mesela davranışsal finans!